Owambo, Himba, Herero, Damara, Nama, San… Er zijn vele etnische groepen in Namibië, allemaal gekenmerkt door unieke talen, rituelen en kleding. Een reis naar dit land is een ontdekking van de ongelooflijke diversiteit van de bevolking.
Hoewel Namibië één van de dunst bevolkte landen ter wereld is, zijn er talrijke etnische groepen, elk gekenmerkt door tradities die van generatie op generatie worden doorgegeven. De Namibische volkeren volgen elk hun eigen levensstijl, dragen kleding die mysterieuze symboliek verbergt, houden dialecten in leven die nu door weinigen worden gesproken, en geven eeuwenoude ambachtelijke vaardigheden en economische systemen door. Zij vormen een buitengewoon erfgoed dat het verdient beschermd en versterkt te worden. Als u overweegt dit prachtige land te bezoeken, kunt u hier de belangrijkste kenmerken van de Namibische etnische groepen ontdekken.
Owambo
Ongeveer de helft van de Namibische bevolking behoort tot deze etnische groep, die ook goed vertegenwoordigd is in het parlement. De Owambo zijn vooral geconcentreerd in het noordelijke deel van Namibië. Het zijn voornamelijk landbouwers en herders, maar ook jagers, verzamelaars en vissers, zij het met minder toewijding. Ze zijn ook bekwame ambachtslieden, gespecialiseerd in houtsnijwerk waarmee ze dieren en menselijke gezichten bewerken.
De samenleving van de Owambo ondergaat een periode van sterke veranderingen: was zij oorspronkelijk matriarchaal, tegenwoordig erkent zij een machtspositie voor de man; in het verleden was Kalunga het opperwezen aan wie zij riten en ceremonies rond een heilig vuur wijden, tegenwoordig is de meest verbreide godsdienst het christendom.
Himba
De Himba zijn waarschijnlijk de bekendste etnische groep in Namibië: de rode kleurstof die zij op hun huid en haar smeren – een uitstekend insectenwerend en zonnebrandmiddel – is daar een duidelijk teken van. Niet iedereen weet echter dat de verschillende kapsels die hun kleding sieren specifieke betekenissen verbergen: kleine meisjes dragen twee gestikte vlechten die naar voren over hun gezicht vallen, meisjes in de vruchtbare leeftijd verzamelen hun haar in een cascade van vlechten, getrouwde vrouwen knippen een deel van het haar in een knot en brengen er een pasta van oker en boter op aan. Ook mannen volgen een bepaalde code: getrouwde mannen dragen een donkere hoofdtooi terwijl vrijgezellen en kinderen een enkele pluk afscheren.
De kleding is een ander onderscheidend kenmerk van de Himba: ze dragen leren rokken en laten hun borst ontbloot, die ze versieren met sieraden van leer, metaal en schelpen, materialen waarmee ze ook armbanden, enkelbanden en sandalen maken.
In tegenstelling tot de Herero, waarmee zij een sterke band hebben, zijn zij trotse houders van de traditie. Naast de kleding bouwen ze bijvoorbeeld nog steeds hun hutten van rijshout, modder en koeienmest en volgen ze een semi-nomadische levensstijl gebaseerd op pastoralisme.
In de Himba-gemeenschap zijn het de vrouwen die het meeste werk en huishoudelijke taken verrichten: zij verzamelen brandhout, brengen water naar het dorp, onderhouden de hutten, melken het vee, maken kleding voor de gemeenschap, zorgen voor de kinderen, koken… De mannen daarentegen zorgen vooral voor het vee, dat, net als het heilige vuur, wordt vereerd omdat het een verbinding vormt met de wereld van de doden en de voorouders.
De Himba zijn polygaam en vrouwen worden vaak gekozen uit de meisjes van de gemeenschap. Terwijl een man officieel volwassen wordt na het huwelijk, wordt een vrouw pas als vrouw nadat het een kind baart.
Hoewel zij in enkele bijzonder onherbergzame gebieden in het noordwesten wonen – waardoor zij gedwongen zijn sterke stamverbanden te vormen om te kunnen overleven – hebben zij een relatief rijk sociaal leven en is het niet ongewoon hen te zien in supermarkten in sommige stedelijke centra of in interactie met leden van andere etnische groepen.
Herero
Eén van de onderscheidende kenmerken van de Herero-bevolking is ongetwijfeld hun kleding, beïnvloed door de Duitse missionarissen uit het Victoriaanse tijdperk. Tijdens de oorlog van 1904-1907 stalen krijgers de uniformen van westerse soldaten in de overtuiging dat zij zo hun gevechtsvaardigheden gekregen; ook nu nog dragen mannen kleding in militaire stijl ter ere van hun voorouders die tijdens het conflict zijn gesneuveld.
De vrouwen daarentegen dragen wijde, voetlange rokken, ondersteund door een reeks petticoats, en hemden met volumineuze poefjes op schouderhoogte of mouwen die bij de polsen zijn samengerold. Ondanks de kleurrijke en fantasierijke stoffen van hun kleding is het meest originele stuk ongetwijfeld het hoofddeksel, met twee horizontale punten die de hoorns van de koeien simuleren die de Herero-bevolking tijdens de gevechten met de Duitsers zouden hebben ondersteund.
In de samenleving is het symbool van rijkdom bij uitstek het vee, dat alleen bij religieuze riten of bij huwelijken wordt geofferd. Vooral het fokken van vee is een van de belangrijkste activiteiten die door mannen worden verricht, in tegenstelling tot vrouwen die zich bezighouden met het melken en bereiden van zure melk, huishoudelijke taken en de opvoeding van kinderen.
De geschiedenis van de Herero wordt gekenmerkt door talrijke conflicten die verantwoordelijk zijn voor hun decimering. Zij leefden als semi-nomadische herders tot de komst van de Europeanen en de bloedige botsingen met de Nama die vele overlevenden dwongen naar Botswana te migreren. Vandaag zijn ze verspreid over verschillende regio’s van het land, maar de grootste concentratie bevindt zich in de noord-centrale regio van Namibië.
Damara
De Damara behoorden tot de eerste volkeren die naar Namibië migreerden. Vóór 1870 bezetten zij het centrale deel van het land, maar later werden zij door de Herero en de Nama, die hun land binnenvielen, gedwongen de Duitsers te steunen in ruil voor een woongebied.
Oorspronkelijk waren zij semi-nomadische veehouders die ook mijnbouw en metaalbewerking beoefenden, maar tijdens de koloniale periode werden zij meer sedentair en begonnen zij zich toe te leggen op veeteelt en landbouw. Tegenwoordig leven ze meestal in familieverband in Damaraland, of in de regio Erongo of de hoofdstad Windhoek, en werken ze in stedelijke gebieden en op Europese boerderijen.
Net als de Herero zijn de Damara’s ook gemakkelijk herkenbaar aan hun kleding: de traditionele kleuren zijn wit, symbool van vrede en eenheid tussen alle Damara-sprekers, en groen en blauw, die de verschillende subgroepen identificeren.
Een ander onderscheidend kenmerk is de complexe inwijdingsritueel die de overgang van kindertijd naar adolescentie en uiteindelijk naar volwassenheid mogelijk maakt: na twee complexe jachtrituelen worden de mannen geaccepteerd en in aanmerking genomen door de clanoudste.
Nama
De Nama zijn één van de oudste volkeren van Namibië. Na bloedige gevechten met Herero en Duitse kolonisten vestigden zij zich voornamelijk in het centrale deel van het land.
Zij zijn vooral bekend om hun traditionele muziek, volksverhalen, spreekwoorden, sprookjes, gedichten en lofzangen die van generatie op generatie zijn doorgegeven. De vrouwen zijn bekwame naaisters die geborduurde lakens, patchwork kleding, dekens en tafelkleden met taferelen uit het plattelandsleven maken. Ze maken ook sieraden, terracotta vazen en muziekinstrumenten.
De nama staan in Namibië bekend om de ceremoniële voorbereidingen op het huwelijk, die meer dan een jaar kunnen duren. De man moet de toestemming van zijn familie krijgen voordat hij naar het huis van de aanstaande bruid gaat, waar hij wordt ondervraagd om zijn werkelijke belangstelling te verifiëren: hij moet bewijzen dat hij haar perfect kent om de goedkeuring van haar familie te krijgen. Hetzelfde ritueel vindt vervolgens omgekeerd plaats, bij de bruidegom thuis.
De verloving wordt geformaliseerd door enkele runderen te offeren, de ouders van het toekomstige paar suiker en meel te brengen, een symbool van voorspoed, en een witte vlag te tonen. De viering vindt plaats in de kerk en de festiviteiten duren dagenlang. Een laatste bijzonderheid? Het paar mag de eerste nacht van het huwelijk niet samen slapen.
San
Volgens antropologen zijn de San, ook bekend als Bosjesmannen, de ‘ouders’ van de hele mensheid. Vondsten van 20.000 jaar oud getuigen van hun aanwezigheid in Namibië sinds mensenheugenis. Het is een uiterst vreedzaam volk, waarvan de samenleving niet wordt beheerst door een hiërarchische structuur. Hoewel de ouderen een zekere invloed hebben, is de organisatie van het dagelijks leven in de gemeenschap egalitair.
Om ook op bijzonder vijandige plaatsen te kunnen overleven, specialiseren de mannen zich in de jacht met boog en giftige pijlen (het is geen toeval dat zij bekend staan onder de bijnaam “schorpioenmannen”), terwijl de vrouwen zich toeleggen op het verzamelen van bessen, wortels en kleine vruchten.
De etnische groep San staat vooral bekend om zijn creativiteit: ze houden van schilderen, muziek, groepsdansen, mimiek en het vertellen van sprookjes en liefdesverhalen.
Kavango
Na de Angolese burgeroorlog trokken veel Kavango‘s als vluchtelingen naar Namibië en bevolken nog steeds het noorden van het land. Ze onderscheiden zich door de vaardigheid waarmee ze houtsnijwerk verrichten, waarmee ze maskers, dienbladen en dieren maken, maar ook originele auto’s en helikopters. Ze zijn verdeeld in vijf subgroepen, waarvan er slechts twee een gemeenschappelijk dialect, rituelen en gebruiken hebben. Elke stam heeft een stamhoofd en de organisatie is matriarchaal. Ze leven van visserij, landbouw en veeteelt.
Andere etnische groepen in Namibië
De etnische diversiteit van de Namibische bevolking houdt hier niet op: er zijn de Caprivianen die aan de oevers van de Zambezi wonen, de Topnaars, een van de meest gemarginaliseerde groepen van het land, de Coloureds afkomstig van Duitsers die met Herero- en Damaravrouwen zijn getrouwd, de basters eveneens afkomstig uit gemengde paren (Nederlanders en Nama), de Afrikaners, een gemeenschap gevormd door Duitse afstammelingen van kolonisten en Portugezen die de Angolese burgeroorlog ontvluchtten, en de Tswana, de kleinste etnische groep in Namibië die verwant is aan de Batswana van Botswana. Kortom, Namibië is werkelijk een van de meest complexe mozaïeken van etnische groepen ter wereld, waar elk stuk zijn eigenheid manifesteert.
Een nieuwe manier om Namibië te leren ontdekken
Een reis naar Namibië kan niet los worden gezien van het contact met de plaatselijke bevolking, de bewaarders van een immaterieel erfgoed dat het verdient te worden verkend. Om een land te leren kennen, en niet alleen maar te bezoeken, is het contact met de plaatselijke bevolking van fundamenteel belang: het bevordert een authentieke onderdompeling, uitwisseling en verandering van perspectief, en een toenadering tot levenswijzen die volledig verschillen van die waaraan wij gewend zijn.
De beste manier om dit te doen is te kiezen voor verantwoord toerisme, een uitstekende oplossing voor wie buiten de gebaande paden wil treden en nieuwe wegen wil bewandelen: een vrijwilligerswerkreis in Namibië, misschien zelfs gewijd aan de plaatselijke bevolking, is een buitengewone ervaring die het verdient om beleefd te worden.
Cover photo by jean wimmerlin on Unsplash
